Биһиги ортобутугар айылҕаттан айдарыылаах ураты дьон элбэхтэр. Олор истэригэр уйан дууһалаах, кэрэ эйгэлээх, суруйуунан сөбүлээн дьарыктанааччылар эмиэ бааллар. Кинилэр олох араас көстүүтүн уран тылынан сааһылаан хомоҕой хоһоонноругар тиһэллэр, ылбаҕай ырыа гынан көтүтэллэр.
Бүгүн хаһыат ааҕааччыларыгар билиһиннэриэхпин баҕарар киһим – истиҥ иэйиилээх айымньылар ааптардара Анна Дмитриевна Семенова — Арылы Кустук.
Кини 1973 сыл олунньу 20 күнүгэр Ньурба улууһун Хорула нэһилиэгин элбэх оҕолоох Николаевтар дьиэ кэргэттэригэр тохсус оҕонон күн сирин көрбүтэ. Кыысчаан дьоллоох оҕо сааһа Ньурбачаан күөх кырдалыгар ааспыта. 1988 с. Хорула орто оскуолатын бүтэрбитэ. Учуутал буолар баҕаттан 1991с. Бүлүүтээҕи Н.Г.Чернышевскай аатынан училищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн үлэтин 1994 сылтан Бүлүү улууһун Чинэкэ сэлиэнньэтин «Сулусчаан» уһуйааныгар иитээччинэн саҕалаабыта. Ол кэмтэн сөбүлүүр идэтинэн, харыс да халбарыйбакка, кырачааннары иитиигэ үлэлии-хамсыы сылдьар.
Анна Дмитриевна идэтигэр бэриниилээх иитээччи, улахан дьиэ кэргэн тапталлаах ийэтэ, эйэҕэс эбэтэ. Чинэкэлэр киэн туттар кийииттэрэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна.Үлэлиир кэмигэр икки үрдүк үөрэҕи бүтэрэн күннэтэ айымньылаахтык айа-тута сылдьар Далбар Хотун. Ол туоһутунан Бүлүү улууһугар ыытыллыбыт «Далбар Хотун-2015» күрэх кыайыылааҕа. Салгыы Өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт «Далбар Хотун-2016» күрэх «Иэйии Хотун» анал аатын хаһаайката. «Бүлүү улууһун «Күн Күбэй Ийэтэ» диэн бочуоттаах бэлиэлээх.
Өрүү олох үөһүгэр сылдьар көхтөөх үлэһит, мааны хаһаайка ааҕааччыны умсугутар суруйуулара 2019 сылга «Күөл уҥуор кустукпун түһэриэм» уонна кырачааннарга «Оҥой-соҥой көрбүттэргэ» диэн кинигэлэргэ тиһиллэн бэчээттэнэн тахсыбыттара.
Биирдиилээн хоһоонноро «Кыым», «Ньурба уоттара», «Олох суола», «Киин куорат» хаһыаттарга, «Ньурбачааным чараҥа»(2017 с.), «Сахалыы тыынынан» түмсүү «Айылҕабыт кэрэ кэмнэрэ» (2020 с.), «Көмүс үйэ көмүс ааттара» (2020 с.), өрөспүүбүлүкэ хоһоон айааччыларын «Кэрэ эйгэ» түмсүүтүн хомуурунньуктарыгар бэчээттэммиттэрэ. Элбэх хоһооно ырыа буолан, истээччи биһирэбилин ылан, киэҥ эйгэҕэ көппүтэ. Киһи дууһатын кылын таарыйар айымньылара өрөспүүбүлүкэ күрэхтэригэр хас да төгүл бастаан тураллар.
Төрөөбүт тыл сүмэтин иҥэриммит Арылы Кустук айар дьоҕура сылтан сыл чочуллан, аны «Күн дьонун көмүскүүр аналлаах Күн Куйаарыма Куо бухатыыр» диэн дьоһуннаах олоҥхо буолан ситэн-силигилээн тахсыбыта олус кэрэхсэбиллээх. Саҥа олоҥхону бу сыл Чинэкэ ыччаттара ис дууһаларыттан толорон, дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕаппыттара ааптарга, толорооччуларга да, бэйэтэ туһунан улахан ситиһии, кыайыы.
Хаһыат бу нүөмэригэр Арылы Кустук, бэйэтэ ылыммыт суруйар аатын курдук, дьэрэкээн өҥнөөх баай күһүнү хоһуйбут сылаас тыыннаах хоһоонноруттан билиһиннэрэбин.
Луиза Кононова,
киин библиотека кыраайы үөрэтиигэ библиотекара.
Баай — балаҕан ыйа
Күһүн устун астына
Күүлэйдиибин манньыйа,
Көмүс дуйдаах хартыына
Баай — балаҕан ыйа!
Аа-дьуо хаама, дьаарбайа
Кутум онно талаһар,
Көрсүөм, сөҕө-махтайа
Күһүҥҥүгэ тардыһа.
Аанын аһар тэниччи,
Көрүүй — кэрэ эргиччи!
Хаарыан хаарыс үргүбүт,
Хагдарыйан, күөх сүппүт.
Сэбирдэҕи курдары
Күн утаҕын сыыйталыыр,
Сииктээх сирин куурдаары
Сардаҥатын уурталыыр.
Араас өҥү дьүөрэлии
Ааттаах көбүөр өрүммүт,
Көмүс ардах киэргэли
Көтөҕөтүн бүрүммүт.
Тула чуумпу, уоскуйуу,
Тулам биир кэм дуоһуйуу.
Дьүһүйүөхтээх иэйиим көөнньөр,
Өһүллүөхтээх санаам сөллөр.
Күһүн Хотун
Хаарыан кэммит ааһа охсон,
Хатыҥ мастан көмүс тохтон,
Сирим ньуурун симээбит,
Сэбирдэҕин тэлгээбит.
Талыы-талба ойуу таҥан,
Тула өттүм олус тупсан,
Харах үөрэ астынар
Хартыыната арыллар.
Күһүн Хотун халадаайын,
Кустук өҥнөөх байбарытын
Сэргии көрөн турабын,
Сэмээр испэр туойабын.
Сөрүүн салгын чараас тыынын
Сайҕаан киирэр ыраас кылын,
Ийэ куппар иҥэрэн
Иэйэбин ээ, сэҥээрэн.
Ыллык устун хааман иһэн
Ырыа тылын аа-дьуо тиһэн,
Киҥинэйэн ыллыыбын,
Көтөн-дайан ылабын…
13.09.22
Кэрэ күһүн
Көмүс күһүн күлүгүн
Күөл ньууругар көрүнэр,
Күлүмүрдэс суһуоҕун
Күн утаҕар өрүнэр.
Кустук курдук өҥнөрүн
Кыбытыктыы тиһэттиир,
Кэрэлиирэ көбүөрүн
Көҕүөр ойуу тигэттиир.
Кистэлэҥнээх оһуорун
Кэрии тыаҕа ыйаата,
Киэргэл аспыт симэҕин
Кырдал устун тарҕатта.
Килбик кыыстыы мичээрдээн
Кыталыктыы кынтайда,
Күндү кэмин бэлэхтээн
Кылыһахтаан ыллаата.
06.09.21