Билигин хас биирдии киһи сарсыардата ватсаабы көрүүттэн саҕаланар диэтэххэ, омун буолбатах. Дойдуга, өрөспүүбүлүкэҕэ туох буола турарын интернеттэн тэттик сонуннартан ааҕан билэрбит олохпут чахчыта буолла. Оччоҕо кумааҕы хаһыаттар, сурунааллар туохха наадаларый диир ордук эдэр көлүөнэ дьон бааллар.
Билигин хаһыаты, сурунаалы ааҕыы ис баай эйгэлээхтэр эрэ төрөөбүт тылларын сомсор, эттээх, дириҥ ис хоһоонноох матырыйааллары, айымньылары ааҕан билэн иҥэринэр духуобунай баайдара, нууччалыы эттэххэ, “роскошь” буолла. Тоҕо диэтэххэ, тэтимнээх олоххо, наадыйар информациябытын интернет кылгас матырыйаалларыттан ааҕан ыларбыт элбээтэ.
“Сахабэчээт” Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай автономиялаах тэрилтэтэ аата да этэрин-кэпсиирин курдук, бэчээт тэрилтэтэ — Сахабыт сирин улуустарын отут тоҕус хаһыатын уонна өрөспүүбүлүкэбит “Чолбон”, “Полярная звезда”, “Далбар Хотун”, “Байанай” сурунаалларын, “Забота-Арчы”, “Илкэн” хаһыаттарын таһаарар бөдөҥ медиахампаанньа буолар. “Улус Медиа” – медиахампаанньа өрөспүүбүлүкэҕэ инникилээн иһэр интернет-платформа буолар. Маны сэргэ улуус хаһыаттарын 34 ситимнээх таһаарыылара, 35 телеграм-ханаал баар, социальнай ситимнэргэ үгүс тыһыынча сурутааччылаах 109 аккауннаах.
Бүгүн саха тыллаах таһаарыылар туох суолталаахтарын, “Сахабэчээт” таһаарар бородууксуйаларын туһунан “Сахабэчээт” бөдөҥ медиахампаанньа салайааччыта Ньургуйаана Михайловна Стручкова кэпсиир.
Далбар Хотун
«Далбар Хотун» сурунаал 1994 сыллаахха саха дьахталларыгар, дьиэ кэргэҥҥэ анаан тэриллэн саха тылынан тахсыбыта быйыл отут сылын туолла. Тыйыс тымныы уустук усулуобуйатыгар саха дьахтара дьиэтин-уотун, оҕотун-уруутун, сүөһүтүн-аһын көрөн-харайан, сатыбыллаахтык дьаһанан олорор, дьиэтин ис эйгэтин, итэҕэлин тутан олорор мындыр өйө, тулуура саха Далбар Хотуна буоларын туоһулуур уонна бу өйдөбүл күүскэ киирдэ. Биһиги бу сурунаалбытынан чопчу тыа сиригэр саха ыала олохторун олохтоохтук дьаһанан олороллорун тэрийсэр, көмө буолар хайысханы тутан үлэлиибит. Ийэ дьиэ кэргэнэ күннээҕи аһылыктарын, тугу таҥналларын, дьиэтэ-уота ыраас, тупсаҕай буоларын, оҕолорун өйө-санаата чөллөөх, дьиэ кэргэн эйгэтэ эйэлээх, быр-бааччы олохтоох буоларын толкуйдуур, бэрийэр, дьаһайар киһи. Итэҕэли иитиэхтээн иһигэр илдьэ сылдьар, оҕолоругар иитэр, иҥэрэр киһи – кини. Ыал – ийэтинэн. Ол иһин сурунаалга кэнники сылларга итэҕэлгэ аналлаах бастайааннай рубрикалаахпыт. Саха норуодунай суруйааччыта Е.В. Слепцова-Куорсуннаах дьоһун үлэни оҥорон тиһиктээхтик сырдатта. Биһиги санаабытыгар дьон өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр-быарыгар тиийэр. Киһи санаатын ис тутула күүстээх буоллаҕына, барыны кыайар. Биһиги силистээхпит, билиҥҥилээхпит, инникилээхпит, чиҥник турабыт диэн өйү-санааны ийэ оҕолоругар иҥэриэхтээх. Маннык ыал ийэтэ элбэх буоллаҕына, инникибит кэскиллээх, онон бу хайысхаҕа үлэ суолталаах. Итинник өйдөбүллэри тиэрдиигэ Кулан Хаан курдук санааларын тиийимтиэтик тиэрдэр матырыйааллар тахсаллар.
“Далбар Хотун” диэн саха дьахталларыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүлгэ биллэр бренд буолла. “Сахабэчээт” “Далбар Хотуну” табаар бэлиэтин быһыытынан регистрациялаппыппыт. Бииргэ үлэлииргэ аһаҕаспыт. Бу хайысхаҕа киэҥ кэскиллээх үлэни көрөбүт. Дьиэҕэ туттар мал-сал, киэргэл арааһын оҥорон таһаарыахха сөп.
Быйыл уон төрдүс төгүлүн ыытыллыбыт “Далбар Хотун” түһүлгэтигэр өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан уон биир бэйэлэрэ кэтэх хаһаайыстыбалаах, элбэх оҕолоох ыал ийэлэрэ кытыннылар. Хас биирдиилэрин туһунан “Саха” НКИХ телевидениеҕа көрдөрбүттэрин дьон-сэргэ сэргээн, биһирээн көрбүтэ. Сонун киэбинэн ыытыллан, күөн күрэс ыыра кэҥээтэ, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо бары көрдүлэр. Финал “Саха” НКИХ павильонугар буолан, түмүк сонно көрөөччү хараҕын далыгар таҕыста. Кыайыылаах Дьааҥыттан төрүттээх, Амма кийиитэ Саргылаана Рожина сүөһүтэ, тигээйитэ, социальнай бизнеһэ баһаам. Сүрүн бирииһи — «Белая гора” диэн тэрилтэ бэлэҕин, тыраахтары туппута. Инникитин бу күрэҕи икки сылга биирдэ ыытыахпыт, итинник дьоһун бириистээх буоларыгар эрэнэбин. Онно эрдэттэн бэлэмнэнэн кыттаргытыгар, ыал ийэлэрин ыҥырабын.
“Далбар Хотун” диэн сурунаал сурутааччыларын кулууба аһыллыбыта. Манна саха дьахталлара, ийэлэр, эбэлэр киирэн, бэйэлэрэ сообщество буолан, алтыһар, уопут атастаһар кыахтаахтар, кулууп иһинэн киирэр тэрээһиннэргэ кыттыахтарын сөп.
Сурунаалбыт нүөмэрин аайы сурутааччыларбытыгар бэлэх оҥорорго дьулуһабыт. Туспа угуллар харысхал бэлиэлэрэ, ас-үөл ырысыаптара, таҥаһы тигии киэптэрэ, оҕуруоту, сибэккини олордууга аналлаах сүбэлэр, дьиэ ис бараанын оҥорууга о.д.а. бааллар. Аныгылыы дьиэ истэрин оҥорон таһаарабыт. Ыһыахха анаан ювелир оҥоһуктарыгар, киэргэллэргэ аналлаах сыһыарыы таһаарыахпыт. Саха аһыгар-үөлүгэр анал нүөмэри оҥоруохпут. Саҥа Дьылга эмиэ. Сурунаал ис дизайнын оҥорууга арт-дириэктэрдэнэн туспа үлэлэһиигэ барыахпыт. Саха дьахталлара, ийэлэр, эбэлэр, эдэр кыргыттар сэргииргит, олоххо туттаргыт элбэх буолуо, онон “Далбар Хотуҥҥа” сурутуҥ, ааҕыҥ.
Забота -Арчы
“Забота-Арчы” “Сахабэчээт” иһинэн тахсар баар-суох өрөспүүбүлүкэтээҕи хаһыаппыт. Хаһыат дьылҕата араастаан уларыйан, кырдьаҕастар эрэ хаһыаттара диэн өйдөнөр турукка кэлбитэ. Сабыллар боппуруоһа хаста да тура сылдьыбыта. Ол кэмнэргэ, түөрт сыл анараа өттүгэр ыйга иккитэ тахсар буолбута. Кэнники кэмҥэ хаһыакка күүстээх суруналыыстар кэлбиттэрэ. Быйыл Кэбээйиттэн Виктор Эверстов бас эрэдээктэринэн үлэлии кэлэн, саҥалыы көрүүнү киллэрэн, хаһыат ис хоһоонун сэргиирин, дьон туһанарын, наадыйарын сөпкө туһанан эрэр диэххэ сөп. Людмила Ноговицына история темаларын, ураты дьылҕалаах дьон туһунан арыйар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх суруналыыһа Надежда Аргунова-Логлоҕор сэргэх суруйууларын ааҕыаххыт. Петр Павлов “Дьулурҕан” сыһыарыыга саха спордун сырдатан кэллэ. Улахан спорт ааттаах-суоллаах дьоно, ырытыылар, иһитиннэриилэр тахсаллар.
Хаһыат тэриллиэҕиттэн “Ветеран” диэн сыһыарыылаах. Манна сүрүннээн Аҕа дойду Улуус сэриитин кыттыылаахтара сырдатыллаллар. 2025 с. Улуу Кыайыы 80 сылынан сибээстээн саҥа бырайыактар баар буолуохтара. Улуу Кыайыыны уһансыбыт дьоҥҥут-сэргэҕит туһунан суруйууга биһигинниин бииргэ үлэлэһиэххитин сөп, редакция аана аһаҕас. Маны сэргэ “Госуслуги” сыһыарыы баар. Босуобуйа, төлөбүр, чэпчэтиилэр тустарынан бу сыһыарыыттан билэҕит. Ким, хаһан, хантан, туох докумуоннары толорон ылара сырдатыллар. Социальнай газиикация буоллун, биэнсийэлээхтэргэ, социальнай өҥөлөргө, бэйэ дьарыктаах буолуутугар, саҥаны киллэриилэргэ ыйытыылаах буоллаххытына, редакцияҕа суруйуҥ, билсиҥ.
Быйыл редакция эдэр кэриспэдьиэннэринэн хаҥаата., Айтал Павлов киирэн, кимиилээхтик ылсыһан үлэлээн, тутаах киһи буола үүнэн иһэр. Ньургуйаана Скрябина үлэҕэ киирэн, инбэлииттэр кыһалҕаларын, ситиһилэрин сырдатыыга үлэлэһэр.
Сканвордпут кээмэйин улаатыннарыахпытын баҕарабыт. Хаһыат анал байаннай дьайыы кыттыылаахтаын, кыһалҕаларын, дьиэ кэргэттэрин, кинилэргэ көмө туүунан күүскэ үлэлэһиэҕэ. Волонтердар, Аҕа дойдуну көмүскээччилэр сайтара аһыллыахтаах, онно толору информация баар буолуоҕа. “Забота-Арчы” күннээҕи олоххо аргыс, сүбэ-ама, көмө-ньыма буолар аналлаах хаһыат. Кэлин үчүгэй хаһыат баар эбит диир дьон элбээбит, онтон үөрэбит. Редакция кэлэктиибэ хаһыатын аналын толорор. Сурутуу сыаната удамыр. Сурутан ааҕыҥ, кыһалҕаҕытын быһаарыыга көмө гыныҥ.
Илкэн
“Илкэн” хаһыат биһиги киэн туттуубут. Илкэн диэн эбээн тылыттан – булчут маска охсон хаалларбыт бэлиэтэ диэн суолталаах. Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев аҕыйах сыллааҕыта тылы харыстааһын программатын олохтообута “Илкэн” дьылҕатыгар сүрүн оруолланна, сайдарыгар, улаатарыгар олук буолла. Хаһыат иһинэн улахан портал аһыллыбыта. Аҕыйах ахсааннаах норуттар кыһалҕаларын, ситиһиилэрин, олохторун-дьаһахтарын, дьарыктарын, өйдөрүн-санааларын, культураларын, үгэстэрин сырдатар бүтүн Россия үрдүнэн соҕотох кэриэтэ Саха сиригэр баарын атын регоннар ордук саныыллар, холобур оҥостоллор. Дьиҥэр, хаһыат биэс сүүс тиражтаах. Онтон порталы аан дойду ханнык баҕарар муннугуттан көрөр буоланнар, хабыыта кэҥээтэ. Сайт иһинэн хас биирдии тыл тус туспа интерфейстээх. Долгаан, эбээн, эбэҥки, чукча, дьүкээгир, өссө туундара уонна тайҕа дьүкээгирдэрэ диэн арахсан, хас биирдии норуот тылыгар биирдии үлэһиттээх. Төрөөбүт тылларынан бэйэлэрэ суруйаллар. Тылы харыстааһын өрөспүүбүлүкэтээҕи программатынан хас биирдии аҕыйах ахсаннаах норуот тылларын тылдьыттарын киллэрэ сылдьабыт. Хас биирдии норуот тылларын алфавитынан талар клавиатуратын олоххо киллэриибит – биһиги киэн туттуубут. Бэйэлэрин тылларын буукубатынан компьютерга талан суруйар кыахтаахтар. Тылларын харыстыырга наһаа көмөлөөх. Аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын куорпуһун харыстааһыҥҥа, хаҥатыыга “Илкэн” суолтата улахан. Бу портал тахсыыта дьону, аҕыйах ахсааннаах норуоттары наһаа долгуппута. Олоххо киллэриигэ редакция кэлэктиибин кылаата улахан, суруналыыстар бары бэйэлэрин эйгэлэригэр биллэр дьон, бас эрэдээктэр Андрей Исаков, уопуттаах суруналыыстар Валентин Христофоров, Ирина Курилова. Редакцияҕа төрөөбүт тылларын билэр, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ хотугу салаатын бүтэрээри сылдьар эдэр дьон үлэлии кэллилэр, социальнай ситими тутан телеграмм ханаалга, ВКонтакте, ватсаапка таһааран эрэллэр. Онон онно туспа хамсааһын, сэргэхсийии таҕыста.
Быйыл “Илкэн” тэриллэн тахсыбыта 30 сылын бэлиэтиир. Хаһыат хотугу аҕыйах ахсааннаах норуот олоҕун сырдатыыга, бары кыһалҕатын быһаарыыга — таба иитиитигэр, булка-балыктааһыҥҥа, сирдэрин-уоттарын туһаныыга да буоллун көхтөөхтүк үлэлэһэр.
Хаһыат матырыйааллара урут өрүү нууччалыы эбит буоллахтарына, билигин үксүн бэйэлэрин тылларынан ыйга биирдэ тахсар. Өрөспүүбүлүкэ хайа баҕарар муннугар тиийэр. “Илкэни” өрүү дьонноругар-сэргэлэригэр тиэрдиигэ утумнаахтык үлэлэһэр доҕоттордоохпут. Өлөөн улууһун баһылыга Лена Степановна Ивановна дьонугар-сэргэтигэр сүүс бырыһыан тиийэригэр кыһаллан сурутууну хааччыйар. Анаабыр алмаастара бөлөх, Ил Түмэн дьокутаата Елена Христофоровна Голомарева сурутууга көмөлөһөллөр. Түгэнинэн туһанан, кинилэргэ барҕа махталбытын тиэрдэбит.
«Саха саргыта» альманах – “Сахабэчээт” сылга биирдэ тахсар эмиэ биир ураты таһаарыыта буолар. Бас эрэдээктэрэ – биллииллээх суруналыыс, суруйааччы Иван Ушницкай. Альманахха саха норуотун историятын араас кэмнэрэ кэпсэннилэр. Ааспыт быдан да кэмнэргэ, олох уустук кыһалҕаларыгар саха норуот быһыытынан мындыра, түмсүүлээҕэ, бас-көс дьонугар көмөлөөҕө кэпсэнэр. Бастакы нүөмэргэ судаарыстыбаннаһы олохтооһуҥҥа бастакы олуктары охсубут, ыарахан айаны айаннаан тиийэн, саха норуотун кыһалҕатын Арассыыйа ыраахтааҕытыгар туруорсубут историческай дьоммут сырдатыллыбыттара. Иккис нүөмэр иккис өрөспүүбүлүкэни олохтообут, Саха сирин саҥа сайдыытын түстээбит Бастакы Президеммит Михаил Ефимович Николаев сырдык аатыгар ананна. Бу икки нүөмэри сэргээччилэр Сахабэчээт маркетинг салаатыттан атыылаһан ааҕыаххытын, дьоһун бэлэх оҥоруоххутун сөп.
Саҥа кэмҥэ “Сахабэчээттиин” бииргэ буолуҥ, өйгүтүн-санааҕытын байытыҥ.
Валентина Бочонина